Thursday 22 March 2012
Dòng sông cùa
“Những đứa con trong gia đình” không chỉ là dòng sông “đẹp, lắm nước ngọt, nhiều
phùa sa” và sinh ra “vườn ruộng mát mẻ” mà còn là dòng sông của truyền thống
gia đình liên tục chảy từ lớp người đi trước. Cũng như trăm con sông khác, con
sông này cũng chảy ra biển, “mà biển thì rộng lắm, rộng bằng cả nước ta và ra
ngoài cả nước ta”.
Trong thiên
truyện của mình, Nguyễn Thi đã xây dựng nên một dòng sông chảy dài xuyên suốt.
Đó là dòng sông của gia đình chị em Chiến Việt mà mỗi thế hệ là một “khúc” của
dòng sông để rồi tất cả đều được ghi vào đó. “Những đứa con trong gia đình” là
sự tiếp nối huyết thống từ bao đời, nhưng không dừng lại ở đây, mỗi thế hệ còn
là cầu nối của truyền thồng vĩ đại - truyền thống chống giặc ngoại xâm từ tổ
tiên, ông cha và cho đến đời của chị em Chiến Việt. Con sông ấy cứ chảy qua bao
thế hệ mà chính chú Năm lại là kết tinh của “con sông tryền thống”. Từ lâu rồi,
chú Năm gắn bó với vùng sông nước Bến Tre, mưu sinh từ những con sông, con nước.
Nhưng bật lên trong con người chú là một tâm hồn nhơn nghĩa, đạo lí. Cái đạo lí
của một “ông già Nam Bộ” chất phác, rạch ròi nhưng rất cảm động được thể hiện
qua những ước vọng của chú: “…rán cho mau lớn. Chừng nào bay trọng trọng rồi
tao giao cuốn sổ cho chị em bay”. Ước mong của chú là vậy, mong cho chị em Chiến
Việt mau lớn để giao lại “cuốn sổ gia đình” cũng chính là cả con sông truyền thống.
Ông già Nam
bộ này còn răn đe: “… thù cha thù mẹ chưa trả mà bỏ về là chú chặt đầu…”. Lời
răn yêu ấy cũng chính là tâm nguyện của chú gửi đến “khúc” hạ lưu của dòng sông
với long yêu thong vô bờ. Chú Năm như một cuốn gia phả sống, ghi chép tất cả những
câu chuyện của gia đình với những nét chữ “lọng cọng”. Những sự việc trong “cuốn
sổ – truyền thống” chính là những nỗi đau và niềm tự hào của gia đình. Thật cảm
động khi đọc những câu chuyện: “Thím Năm bơi xuồng rọc lá chuối bị cano Mỏ cày
bắn bể xuồng... Ông nội nghe súng nổ, sợ bò đứt day ra name giàm bò, bị lính Tổng
phòng […] bắn giữa bụng… tía Việt bị lính Tây bout Kinh Ngang bắt chặt đầu…”.
Những câu chuyện của gia đình xét cho cùng là bản tố cáo tội ác của bọn giặc
Tây mà Nguyễn Thi gián tiếp viết ra.
Song song với
hình ảnh chú Năm – ông già Nam Bộ với tính tình chấc phát, thiệt thà, luôn sống
và hướng đến truyền thống, ta lại bắt gặp hình ảnh của mẹ Việt, người mẹ Nam Bộ
và rất Nam Bộ. Mẹ Việt cũng là một khúc sông chảy cùng vị trí với
“khúc-sông-chú-Nam” trong con sông lớn của gia đình. Mẹ Việt hiện lên là người
phụ nữ chịu thong, chịu khó sực mùi “lúa gạo và mùi mồ hôi” đến nỗi “lưng áo bà
ba đẫm mồ hôi và đen lại”. Dường như mẹ Việt sinh ra là để nuôi con, để đánh giặc.
Bản tính của người phụ nữ Nam Bộ đôi khi cọc cằn nhưng hiền dịu, gan lì với giặc
nhưng lại heat mực chiều chuộng, yêu thong con cái của mình. Mẹ Việt còn “thừa
hưởng” cái gọi là “dạn” từ ba Việt nữa. Chồng bị chặt đầu, mẹ Việt cắp rổ đi
đòi, tay thì bế thằng Út và theo sau là lũ con nhỏ và “mỗi lần địch bắn đùng
đùng trên đầu… long dạ đâu còn rảnh mà để sơ, mà khóc, chỉ thong con thôi”. Mẹ
Việt yêu thong con heat mực, luôn chăm chút từng miếng ăn cho con cái đến cả những
cách con làm cứ như phù sa sông bồi đắp vào bãi ngày này qua ngày nọ, name này
qua tháng nọ vậy. Với hình ảh của mẹ Việt, ta dễ dàng liên tưởng đến nét kiên
cường của chị Út Tịch (người mẹ cầm súng), tình yêu thong chồng con của chị Dâu
(tắt đèn) và cả sự đấu tranh kiên cường, cứng cõi của Chị Sư (hòn đất),… nói
cách khác, mẹ Việt là con sông phản chiếu của những người phụ nữ thời chiến:
“kiên cường, bất khuất, trung hậu, đảm đang”. Quả là khúc sông that cao cả và
chảy dài mạnh mẽ…
Nếu so với
“khúc sông mẹ- chú Năm”, thì Chiến và Việt là hai khúc sông sau mà khúc sông
sau thì lúc nào cũng chảy xa hơn khúc sông trước, cứ như vậy, nối tiếp nhau mà
chảy. Ở chị Chiến có cái gì “in như mẹ vậy” từ vẻ bề ngoài chắc nịch đến cả cái
gáy đỏ, bắp tay to khỏe nửa,… và còn đến cả lời nói, cử chỉ và sự suy tính ra
dáng của một người trưởng thành, chu toàn, êm đẹp… bean cạnh đó, “khúc sông” Việt
tuy có nhỏ hơn “khúc sông Chiến”, vẫn còn nét lộc ngộc, vô tư của một thanh
niên mới lớn, nhưng trong Việt đã chứa đựng chất anh hùng biểu hiện ở những suy
nghĩ táo bạo cũa mình. Lúc bị thong nặng, Việt vẫn cố gắng lên nòng súng sẵn
sàng chiến đấu, cả những suy nghĩ của Việt, ta lại thấy một người lính rất chững
chạc: “Trên trời có mày, dưới đất có mày, cả khu rừng này còn có mình tao”. Quả
that, khúc sông “chiến-việt” đã chảy xa hơn đại diện cho sức true tiến công.
Trong khi mẹ Việt mang nỗi đau mất chồng và chưa thể cầm súng để trà thù thì
chiến và Việt lại cầm súng vì nỗi đau mất cha mất mẹ quyết tòng quân đánh giặc.
Có thể nói, khúc sông chiến-việt là khúc sông nhận lưu lượng nhiều hơn, chảy mạnh
hơn và xa hơn những khúc sông trước đó vì 2 khúc sông này là cả hy vọng của một
gia đình truyền thống bao thế hệ.
Những khúc
sông của gia đình cứ như thế nối tiếp nhau chảy, chảy hoài, chảy mãi như máu chảy
trong người vậy. Rồi con sông của gia đình lại chảy về biển cũng như trăm con
sông khác. Nguyễn Thi đã buộc ta phải liên tưởng đến biển đến đại dương bao la
rộng lớn. Biển ấy là biển của cách mạng cả nước mean mông, rộng lớn và vĩnh cữu.
Còn đại dương ấy chính là đại dương cách mạng của những quốc gia đang bị xâm lược
trên thế giới. Cũng như dòng chảy của máu trong cơ thể được lưu thông bằng tim,
thì dòng chảy của con sông cách mạng được khơi nguồn và duy trì bằng những con
tim cách mạng “còn nóng hôi hổi” chứa những sự mất mát đau thong nhưng lại rạng
ngời niềm hy vọng.
Những đứa con
trong gia đình của nhà văn Nguyễn Thi gắn liền với không khí của những ngày
kháng chiến chống đế quốc Mỹ quyết liệt và hào hùng. Câu chuyện kể về những đứa
con trưởng thành trong gia đình lớn cách mạng, hun đúc những vẻ đẹp truyền thống
của quê hương. Mỗi một nhân vật trong tác phẩm đã thể hiện một cách đặc sắc phẩm
chất, cá tính của con người Nam Bộ trung dũng kiên cường, gắn bó với gia đình,
quê hương, trung thành với cách mạng.
Tác phẩm được
xây dựng theo kết cấu truyện ngắn hiện đại: là mạch hồi ức của anh tân binh Việt,
đan xen giữa quá khứ và hiện tại, nối kết một cách tự nhiên tình cảm gia đình –
quê hương – cách mạng. Không gian giàu kịch tính và thời gian nghệ thuật của
tác phẩm tạo nên sự đan cái của những câu chuyện kể không theo trình tự tuyến
tính mà có sự sắp xếp hợp lý, tạo ra sự liên tưởng nhiều chiều. Xoay quanh nhân
vật trung tâm là hai chị em Chiến và Việt còn là hệ thống hình tượng nhân vật gắn
bó với nhau trong tình ruột thịt, có những nét bản chất thống nhất như chảy ra
trong cùng huyết thống, nhưng mỗi người một vẻ không ai giống ai. Chính những
nét tiêu biểu đó đã góp phần tái hiện thành công phẩm chất đáng quí của những
con người quê hương Nam bộ giàu lòng yêu nước, căm thù giặc, giúp người đọc hiểu
rõ hơn về một thời đại hào hùng và giá trị nhân bản của cuộc kháng chiến chống
Mỹ.
Những nhân vật
trong gia đình được giới thiệu gắn với hình ảnh thân thương của quê hương và những
kỷ niệm cụ thể thời thơ ấu dữ dội của anh tân binh Việt. Chiến đấu giữa bầy giặc
Mỹ, bị thương, lạc đồng đội, người chiến sĩ ấy giữa cơn mê tỉnh chập chờn đã nhớ
về những hình ảnh thân thương nhất từ thời ấu thơ. Dường như đó chính là nguồn
sức mạnh giúp anh vượt qua cái chết tìm về sự sống, tìm về đồng đội. Những con
người trong gia đình Việt gắn với hồi ức thiêng liêng và cảm động làm sống dậy
cả một quá khứ yêu thương và căm thù: chị Chiến, má, chú Năm. Hiểu theo một nghĩa
rộng, đó cũng là những đứa con trong gia đình lớn: cách mạng.
Tất cả những
con người ấy cùng giống nhau ở lòng căm thù giặc sâu sắc, vì những tội ác mà
chúng đã gây ra với người thân trong gia đình. Gắn bó với mảnh đất quê hương,
những con người ấy còn giàu tình nghĩa, trung thành với cách mạng bởi cách mạng
đã đem lại cho họ sự đổi đời thật sự. Dường như anh chiến sĩ Việt đã thừa hưởng
được từ thế hệ đi trước, chú Năm và má, hành động dũng cảm gan góc và lòng say
mê khao khát được đánh giặc. Trong các nhân vật được tái hiện, chú Năm và má được
khắc hoạ với những nét riêng độc đáo.
Chú Năm thể
hiện đầy đủ bản tính tự nhiên của người nông dân Nam bộ hiền lành chất phác, giàu cảm
xúc mơ mộng nội tâm. Một người từng trải qua đắng cay của cuộc đời làm mướn trước
cách mạng, để thành bản tính ít nói. Đau thương hằn sâu từ cuộc đời gian khổ và
với tư cách chứng nhân của tội ác của thằng Tây, thằng Mỹ và bọn tay sai phải
chăng đã làm nên nét đa cảm trong gương mặt với đôi mắt lúc nào cũng mở to, mọng
nước.Chất Nam bộ rặt trong con người ông thể hiện qua việc hay kể sự tích cho
con cháu, và kết thúc câu chuyện thể nào cũng hò lên mấy câu. Néy đặc biệt độc
đáo ở người đàn ông này là có sổ ghi chép chuyện gia đình. Cuốn sổ ghi đầy đủ
những chuyện thỏn mỏn của nhiều thế hệ, như minh chứng cho tấm lòng thuần hậu của
ông. Đoócòn là những trang ghi chép tội ác của kẻ thù gây ra, những chiến công
của từng thành viên, như một biên niên sử. Bản thân ông cũng chính là một trang
sử sống, khi gửi gắm, nhắn nhủ cho hai chị em Chiến và Việt: “chuyện gia đình
ta nó cũng dài như sông, để rồi chú sẽ chia cho mỗi người một khúc mà ghi vào
đó…”. Nhân vật đã thể hiện vẻ đẹp của tấm lòng sắt son, ý thức trách nhiệm của
thế hệ đi trước.
Má của Chiến
và Việt là hội tụ phẩm chất tốt đẹp của người phụ nữ Nam bộ anh hùng trong kháng chiến.
Những ấn tượng tác giả để lại đậm nét trong người đọc về nhân vật này là về
tính gan góc từ khi còn là con gái. Người đàn bà hết lòng thương yêu chồng con ấy
đã phải trải qua thời khắc dữ dội khi kẻ thù chặt đầu chồng, nhưng má đã vượt
lên đau thương để nuôi dạy đàn con khôn lớn trưởng thành. Hình ảnh người mẹ ấy
đối mặt với họng súng quân thù như gà mẹ xoè cánh che chở đàn con, khiến kẻ thù
phải run sợ trước đôi mắt của người vượt sông vuợt biển. Nuôi con và cả con của
đồng chí, má là hiện thân của vẻ đẹp gan góc được tôi luyện trong đấu tranh, với
đức hy sinh vô bờ bến lặng thầm, tảo tần lam lũ, đau thương chôn kín trong giọt
nước mắt lặng lẽ kín đáo. Trong tâm hồn người phụ nữ ấy là tình yêu lớn lao, ý
chí bất khuất kiên cường và cả tinh thần dám hy sinh, đổi mạng sống vì cách mạng.
Hai chị em
Chiến và Việt đã được thừa hưởng tất cả những vẻ đẹp của thế hệ đi trước, tính
cách được tạo nên từ truyền thống gia đình, từ hoàn cảnh đặc trưng: thương cha
má, cùng chung lo toan công việc cách mạng, giàu tình nghĩa với quê hương.
Không phải ngẫu nhiên hai chị em đã cùng xung phong tòng quân một ngày, để trả
mối thù cha bị chặt đầu, má bị trái cà nông quân thù sát hại. Trong hoàn cảnh
khốc liệt của cuộc chiến đấu, biết căm thù cũng là một phẩm chất cần thiết, bởi
căm thù giặc tàn phá quê hương, sát hại người thân cũng là một biểu hiện sâu sắc
của tình yêu với quê hương, gia đình! Bởi vậy đêm tòng quân không chỉ có hai chị
em tranh nhau ghi tên mà thanh niên trong xã ghi tên tòng quân cũng rất đông.
Hành động của hai chị em có sự đồng tình của chú Năm, như một điểm nhấn hành động
này hoàn toàn không phải là tự phát mà gắn với ý thức giác ngộ của tuổi trẻ
trên quê hương đau thương và anh dũng.
Kí ức của Việt
gắn với hình ảnh của chị Chiến, với kỷ niệm tuổi thơ trong trẻo của hai chị em.
Người con gái ấy có cá tính riêng, có những nét giống má, gan góc, chăm chỉ, đảm
đang tháo vát. Hai chị em kề tuổi nên có lúc còn rất trẻ con, nhưng bao giờ
trong những lần cãi vã thì chị cũng nhường em. Đến khi tham gia công việc cách
mạng, Chiến tỏ ra chín chắn hơn Việt. Những mất mát đau thương đã khiến cô gái ấy
sớm trưởng thành, nhưng không hề làm chai sạn tâm hồn giàu nữ tính. Lúc nào Chiến
cũng có cái gương nhỏ, như những người con gái mới lớn nào cũng thích làm
duyên. Câu chuyện của hai chị em trước đêm tòng quân đã chứng tỏ khả năng quán
xuyến, thay thế vai trò của mẹ để chăm em, khiến cho bản thân cậu em thân thiết
phải ngạc nhiên vì chứng kiến một chị Chiến giống in như má, răm rắp nghe theo
sự cắt đặt của chị.
Một trong những
tình tiết truyện tạo được xúc động mạnh cho người đọc là hình ảnh hai chị em
trước đêm tòng quân khiêng bàn thờ má qua gửi chú Năm. Hai chị em đã làm cho
người chú phải ngạc nhiên vì sự trưởng thành trước tuổi. Đó là chi tiết cho thấy
những đứa con trong gia đình cách mạng này đã ý thức rõ chỉ có lên đường diệt
giặc mới trả được mối thù giặc Mỹ đè nặng hai vai. Việc nhà việc nước vẹn toàn,
lời động viên của chú Năm dành cho hai chị em đã thể hiện niềm tin tưởng vào thế
hệ trẻ thời chống Mỹ.
Xuyên suốt mạch
truyện là dòng hồi ức của Việt, nhân vật trung tâm của tác phẩm. Người chiến sĩ
ấy vốn là đứa trẻ gan dạ từng chứng kiến cảnh kẻ thù quăng đầu cha mà xông tới
nhằm thằng liệng đầu mà đá. Được dìu dắt từ ấu thơ, Việt cũng đã biết làm cảnh
giới, chiếc ná cao su thành vật báo hiệu khi có động. Bản tính hồn nhiên của một
cậu bé mới lớn thể hiện ra ở sự hiếu thắng, lúc nào cũng giành phần hơn, nhưng
từ sâu thẳm là tình cảm yêu thương những người ruột thịt, tự hào với truyền thống
quê hương. Những lần ngất đi tỉnh lại của Việt giữa bãi chiến trường ngổn ngang
xác giặc đã giúp anh có thêm sức mạnh tình thương vượt lên cái chết để trở về đội
ngũ. Nguyễn Thi đã thành công khi không miêu tả vào những chiến công của anh
chiến sĩ mà đã chỉ ra cho người đọc vẻ đẹp nhân văn trong tâm hồn người cầm
súng. Vẻ đẹp ấy là hội tụ của ý chí, quyết tâm và trên hết là tình thương yêu sự
gắn gó với người thân và sau này là tình cảm chan hoà thân ái giữa cậu Tư với đồng
chí đồng đội như trong một nhà.
Tác phẩm
thành công khi đã đem lại cho người đọc sự hình dung về mảnh đất Nam Bộ anh dũng
và đau thương trong những ngày kháng chiến chống Mỹ. Đạc biệt, bằng sự am hiểu
sâu sắc bản chất của người dân Nam Bộ yêu nước, tác giả đã dựng nên những con
người vừa bình thường giản dị nhưng lại có vẻ đẹp, tầm vóc phi thường của con
người thời đại chống Mỹ cứu nước. Giọng kể chuyện giản dị, xây dựng đối thoại tự
nhiên và nghệ thuật xây dựng tính cách nhân vật đặc sắc đã để lại ấn tượng khó
quên về những đứa con trong gia đình cách mạng. Đồng thời còn phát hiện sâu sắc
về sự trưởng thành của thế hệ trẻ Việt Nam trong chiến đấu. Vẻ đẹp ấy kết
tinh chủ nghĩa anh hùng cách mạng Việt Nam, sức mạnh làm nên chiến thắng của
nhân dân Việt Nam, một phẩm chất cao quí còn để lại những tấm gương cho thế hệ
sau noi theo.
Subscribe to:
Post Comments (Atom)
Currently have 0 Comments: